«Πολλές φορές το παιδί που δέχεται εκφοβισμό ντρέπεται να μιλήσει, γιατί νιώθει ένοχο που γίνεται στόχος εκφοβισμού λόγω της διαφορετικότητάς του»
Όταν ήμουν μικρή, παρατηρούσα πολλά γύρω μου. Κυρίως τις συμπεριφορές των ανθρώπων. Τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούσαν. Προσπαθούσα να κατανοήσω τις επιλογές που έκαναν. Σαφώς με έναν πιο αθώο τρόπο. Ίσως ακριβώς να μη γνώριζα την ακριβή έννοια του καλού και του κακού. Αυτό που ξεχώριζα ήταν πράγματα που με έκαναν να χαμογελάω και πράγματα που με στενοχωρούσαν. Αυτό ήταν αρκετό.
Το «bullying» ήταν μία έννοια άγνωστη. Και με τον πιο εκμοντερνισμένο τίτλο του και με τον όρο «εκφοβισμός» που πολλοί φοβούνται να χρησιμοποιήσουν μέχρι σήμερα. Βίωσα, όμως, περιστατικά που εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία. Από τον συμμαθητή στο δημοτικό που αποφάσιζε να περνάει από θρανίο σε θρανίο πετώντας στο πάτωμα τα τετράδια των παιδιών μέχρι την έφηβη που δημιουργούσε κλίκες για να της κάνουν τα θελήματά της. Εκείνη που ήθελε να βγαίνει έξω στα διαλείμματα και να αφήνει εσένα στην τάξη να της κάνεις τα μαθήματα, διαφορετικά θα έβρισκε κάποιον τρόπο να σε κάνει να νιώσεις άσχημα, ακόμα και ντροπή μπροστά στους άλλους.
Ο καθένας μας όλο και κάποια ιστορία έχει να διηγηθεί. Να μιλήσει είτε για σωματικές είτε για ψυχολογικές απειλές είτε έναν συνδυασμό των δύο. Πράγματα τα οποία πολλές φορές το «θύμα» δε θέλει να ομολογήσει. Αντ’ αυτού προτιμά την εσωτερίκευση των συναισθημάτων του, ενίοτε με πολύ σοβαρότερες συνέπειες στη συνέχεια.
Όταν «ανοίγει» ο διάλογος...
Ευτυχώς, όσο περνούν τα χρόνια, «ανοίγει» όλο και περισσότερο ο διάλογος για τον εκφοβισμό. Σε αυτό έχουν συμβάλλει τόσο οι διάσημοι – ινδάλματα του κόσμου όσο και περιστατικά που έχουν σοκάρει την κοινή γνώμη. Ενέργειες διοργανώνονται σε κάθε τομέα και προσπαθούν να προσεγγίσουν με κάθε τρόπο, όσο πιο απλά και κατανοητά γίνεται, την πραγματικότητα πάνω σε ένα θέμα που επηρεάζει μεγάλη μερίδα του πληθυσμού παγκοσμίως.
Σε αυτή τη διάθεση βρίσκεται μία υπέροχη και πολλά υποσχόμενη πρωτοβουλία της ανεξάρτητης κινηματογραφικής ομάδας «Creative Icon Films» που δημιουργεί ταινίες μικρού μήκους με κοινωνικά θέματα. Η ομάδα με ιδρυτές την ψυχιατρική νοσηλεύτρια σε άτομα με αυτισμό και θεατρική συγγραφέα/σεναριογράφο Καλλιόπη Βίλλυ Κωτούλα -υπεύθυνη της παραγωγής και του σεναρίου- και τον κινηματογραφιστή και visual artist Νίκο Κακωνά -editor και υπεύθυνο της φωτογραφίας- παλεύει τα τελευταία πέντε χρόνια για την προβολή των πιο σημαντικών θεμάτων της καθημερινότητας, έχοντας, μάλιστα, τιμηθεί με διακρίσεις και βραβεία. Ένα από τα πιο εξέχοντα δημιουργήματά τους είναι η ταινία «No Offence» που στοχεύει στο θέμα του antibullying και του anticyber-bullying.
Εμείς, λοιπόν, μιλήσαμε με τη σχολική ψυχολόγο Μαργαρίτα Γκούντρα και μας έδωσε απαντήσεις σε μερικές από τις πιο συχνές ερωτήσεις πάνω στο θέμα του εκφοβισμού.
Όταν ένα παιδί, στημικρή ηλικία που είναι, κάνει bullying / εκφοβισμό στον συμμαθητή του, ποιος φταίει;
Για την εκδήλωση συμπεριφορών σχολικού εκφοβισμού δεν ευθύνεται ούτε το παιδί που εκφοβίζει, ούτε το παιδί που εκφοβίζεται. Το bullying είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που οφείλεται σε πολλαπλούς αιτιολογικούς παράγοντες και συνδέεται με συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου που συντελούν στην εκδήλωση της επιθετικής συμπεριφοράς στο σχολικό περιβάλλον. Οι παράγοντες κινδύνου που συμβάλλουν στην εμφάνιση των επιθετικών συμπεριφορών είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης ατομικών χαρακτηριστικών και περιβαλλοντικών συνθηκών, που εντοπίζονται στο κοινωνικό, στο σχολικό και στο οικογενειακό πλαίσιο.
Γιατί ένα παιδί δεθέλει να πει ότι δέχεται εκφοβισμό;
Ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους που ένα παιδί δεν μιλά γι’ αυτό που του συμβαίνει είναι επειδή φοβάται ότι αν μιλήσει η κατάσταση θα χειροτερέψει και θα δεχτεί περισσότερο εκφοβισμό ως εκδίκηση από τους συμμαθητές που το εκφοβίζουν. Υπάρχει συχνά η πίεση και ο φόβος ότι αν το αποκαλύψει στους εκπαιδευτικούς, οι συμμαθητές θα το θεωρήσουν «μαρτυριάρη» ή «καρφί» και θα το βάλουν ακόμα περισσότερο στο περιθώριο.
Επίσης, πολλές φορές το παιδί που δέχεται εκφοβισμό ντρέπεται να μιλήσει, γιατί νιώθει ένοχο που γίνεται στόχος εκφοβισμού λόγω της διαφορετικότητάς του ή επειδή δεν τα καταφέρνει καλά σε κάποια σχολική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να σκεφτεί: «Αν ήμουν πιο ψηλός, ή αν ήμουν πιο αδύνατος, ή αν μιλούσα διαφορετικά, ή αν ήμουν καλύτερος στο ποδόσφαιρο, δεν θα μου συνέβαινε αυτό, δεν θα δεχόμουν bullying».
Με την άνοδο τωνsocial media, βλέπουμε όλο και πιο συχνά, ακόμα και σε τοίχους φίλων μας, αγενήή ανάρμοστο σχόλια (cyber-bullying). Μήπως σε έναν βαθμό είμαστε κι εμείς, ηκοινωνία, συνένοχοι ως παρατηρητές;
Η χρήση των νέων τεχνολογιών και το διαδίκτυο έχει συμβάλλει σημαντικά στη διάδοση συμπεριφορών εκφοβισμού, των οποίων συχνά γινόμαστε μάρτυρες. Ως κοινωνία, είμαστε συνυπεύθυνοι όταν ως παρατηρητές δεν αντιδρούμε, δείχνουμε ανοχή στα περιστατικά εκφοβισμού και θεωρούμε την επιθετικότητα ως μια αποδεκτή μορφή συμπεριφοράς. Επίσης, όταν δεν αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα, δεν σεβόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα και αδιαφορούμε για τους άλλους συμβάλλουμε στην εκδήλωση του εκφοβισμού.
Τι πρέπει να κάνουν οιγονείς για να εφοδιάσουν σωστά τα παιδιά τους ώστε να μη γίνονται bullies;
Η οικογένεια αποτελεί τον πρωταρχικό μηχανισμό διαμόρφωσης της κοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών και παρέχει τις πρώτες ευκαιρίες μάθησης. Ο τρόπος που οι γονείς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, εκφράζονται και επιλύουν τις διαφορές τους συμβάλει στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Μέσα από τις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις τα παιδιά παρατηρούν, μαθαίνουν και υιοθετούν πρότυπα συμπεριφοράς και συναισθηματικών αντιδράσεων.
Η ενθάρρυνση για έκφραση των συναισθημάτων, η δημιουργία μιας σχέσης εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας, η καλή επικοινωνία γονέα-παιδιού και η υποστήριξη των παιδιών από τους γονείς συμβάλλουν σημαντικά στη πρόληψη εκδήλωσης συμπεριφορών εκφοβισμού. Επίσης, είναι σημαντικό οι γονείς να υποστηρίζουν τις θετικές κοινωνικές εμπειρίες που προκύπτουν στο φιλικό ή στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον, να προωθούν την υπεύθυνη διαδικτυακή συμπεριφορά, να έχουν ενεργή εμπλοκή και συνεργασία με το σχολείο και να συζητούν με τα παιδιά για τον εκφοβισμό.
Πώς μπορεί να διαχειριστεί ένα παιδί περιπτώσεις εκφοβισμού σε πρακτικό καιψυχολογικό επίπεδο;
Μερικές χρήσιμες συμβουλές για ένα παιδί που δέχεται εκφοβισμό είναι:
- Να μην αντεπιτεθεί, καθώς η κατάσταση μπορεί να γίνει χειρότερη. Εάν αντεπιτεθεί ενδέχεται να χτυπήσει, να κατηγορηθεί ότι αυτό ξεκίνησε τον καβγά ή να δεχτεί την επίθεση των συμμαθητών που υποστηρίζουν το παιδί που εκφοβίζει. Η βία φέρνει πάντα βία!
- Να ενημερώσει έναν ενήλικα (γονέα ή εκπαιδευτικό) για να επιληφθεί του συμβάντος αν δέχεται σωματικές επιθέσεις
- Να αγνοήσει αυτόν που τον εκφοβίζει ή να προσποιηθεί ότι δεν άκουσε τις λεκτικές κοροϊδίες και να απομακρυνθεί με ψυχραιμία
- Να προσπαθήσει να μη δείξει ότι στεναχωρήθηκε ή θύμωσε. Αν κρατήσει την ψυχραιμία του και δεν δείξει ότι ενοχλήθηκε, ενδεχομένως τα παιδιά που εκφοβίζουν θα βαρεθούν και θα σταματήσουν να το ενοχλούν καθώς θα καταλάβουν ότι δεν μπορούν να το κάνουν να νιώσει άσχημα
- Να ζητήσει δυναμικά από το παιδί που το εκφοβίζει να σταματήσει να το ενοχλεί ή να απαντήσει με αποφασιστικότητα ότι δεν το ενδιαφέρει η γνώμη του
- Να χρησιμοποιήσει έξυπνες ή αστείες απαντήσεις, όταν αυτός που το ενοχλεί δεν είναι ιδιαίτερα απειλητικός. Για παράδειγμα, εάν ένα παιδί του πει «Είσαι χοντρός» να απαντήσει αστεία «Το φαγητό σου τρώω;»
- Να αποφεύγει να μένει μόνο του σε μέρη που υπάρχει περίπτωση να το ενοχλήσει κάποιος συμμαθητής του ή καταστάσεις που μπορεί να το φέρουν σε δύσκολη θέση
- Να σκέφτεται τα θετικά στοιχεία του εαυτού για να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του
- Να μιλήσει για αυτό που του συμβαίνει στους γονείς του ή σε κάποιον ενήλικα που εμπιστεύεται
Ευχαριστούμε τη Μαργαρίτα Γκούντρα, Ψυχολόγο, MSc Σχολικής Ψυχολογίας